Một kho tiền xu 1.700 năm tuổi được tìm thấy ở Israel cung cấp bằng chứng mới về cuộc nổi dậy cuối cùng của người Do Thái chống lại sự cai trị của La Mã.
Các nhà khảo cổ đã tìm thấy những đồng xu ẩn giấu trong khi tiến hành khai quật bên trong tàn tích của một tòa nhà công cộng mới được phát hiện có niên đại từ thời kỳ Hậu La Mã-Đầu Byzantine ở Lod (còn được gọi là Lydda), một thành phố ở vùng mà ngày nay là miền trung Israel mà người La Mã đổi tên thành “Diospolis”, theo tuyên bố từ Cơ quan Cổ vật Israel (IAA).
Mặc dù tòa nhà đã từng bị phá hủy vào thời điểm xảy ra cuộc nổi dậy, nền móng còn sót lại của nó đã bảo vệ 94 đồng xu bạc và đồng có niên đại từ năm 221 đến năm 354 sau Công nguyên. Dù là ai cất giấu nó, họ có thể đã “cố tình đặt” nó vào bên trong tòa nhà với hy vọng sẽ quay lại để lấy nó khi tình hình dịu xuống.
Mor Viezel, một nhà khai quật của IAA, cho biết: “Đây thực chất là một kho báu dùng trong trường hợp khẩn cấp, nghĩa là một kho tiền mà mọi người giấu đi để đề phòng một sự kiện thảm khốc”.
Nhiều đồng xu đã được đúc trong Cuộc nổi dậy Gallus (năm 351 đến năm 354 sau Công nguyên), thời điểm hỗn loạn khi người Do Thái nổi dậy chống lại sự cai trị của Flavius Claudius Constantius Gallus, cháu cùng cha khác mẹ của Constantine Đại đế (hoàng đế La Mã đầu tiên chuyển sang Cơ đốc giáo) và là người cai trị các tỉnh phía đông của Đế chế La Mã vào thời điểm đó. Lod chỉ là một trong số nhiều cộng đồng Do Thái nổi dậy khi người La Mã đốt cháy và phá hủy các tòa nhà của một số thành phố.
Shahar Krispin và Viezel, nhà khai quật của IAA, cho biết: “Tòa nhà này, bị phá hủy đến tận nền móng, là dấu hiệu rõ ràng cho thấy cuộc nổi dậy đã bị dập tắt bằng vũ lực và tàn ác, chứ không chỉ đơn giản là một sự kiện nổi dậy ở địa phương như một số nghiên cứu trước đó. Từ các tác phẩm Talmudic, chúng tôi biết rằng Lod là một trung tâm Do Thái quan trọng nhất sau sự tàn phá của Ngôi đền thứ hai ở Jerusalem”.
Ngoài những đồng xu, các nhà nghiên cứu còn tìm thấy “các hiện vật ấn tượng bằng đá và đá cẩm thạch” có chứa các dòng chữ Hy Lạp, Do Thái và Latinh. Một mục hiện đang được nghiên cứu sâu hơn có đề cập đến tên của một người đàn ông Do Thái xuất thân từ một gia đình linh mục.
Tuy nhiên, không rõ người Do Thái đã sử dụng tòa nhà như thế nào trước khi nó bị phá hủy trong cuộc nổi dậy. Joshua Schwartz , giáo sư và chủ tịch của IAA, cho biết: “Thật khó để xác định tòa nhà tráng lệ này được dùng làm [một] giáo đường, phòng học, phòng họp của những người lớn tuổi hay cả ba chức năng này làm một”.
